Cemaatle Namaz Kılarken Fatiha Okunmalı mı?

SORU: Çoğu imamımız bizler daha besmeleyi bile çekemeden rükûya gidiyor. Şafii mezhebine göre Fatiha farz olduğuna göre; ben dilimdeki sıkıntı, üstüne bundan kaynaklanan vesvese sebebiyle bazen Fatiha’yı yetiştiremiyorum. Sırf bunun için cemaatle namaz kılmak istemiyorum. İmama yetişmek için okuyamadığımız Fatiha konusunda ne yapmamız gerekiyor? Şafii olarak namazlarımız sahih olmamış mı oluyor?

CEVAP:

Hanefi mezhebine göre, okuyuş ister gizli / sessiz, ister açık / sesli yapılsın, her türlü namazda imamın okuması cemaat adına yeterlidir. İmama uyanın / cemaatin kıraat yapması tahrimen mekruhtur. Cemaat, sadece “Sübhaneke” duasını okur, bundan sonra susup imamın okuyuşunu dinler, imamın gizli okuduğu yerlerde ise susar.

Şafii Mezhebi`ne göre ise, imama uyan, hem açık, hem de gizli okuyuşlu bütün namazlarda Fatiha okumak zorundadır. Fatiha suresi, bütün rekatlarda okunur.

Bu nedenle, Şafii mezhebine göre:

a) Bir kimse namaza sonradan gelip rükuda imama yetişirse, Fatiha okumasına gerek yoktur. Rükuda yetiştiği rekat sayılır.

b) Bir kimse sonradan gelip kıyamda imama yetişirse, burada iki durum vardır: Eğer “Veccehtu” duasını okumadan doğrudan Fatiha suresini okursa, okuyabildiği kadar okur, gerisini terk eder ve bu rekatı da sayılır.

Eğer imama yetişen kişi “Veccehtu” duasını okursa, bu takdirde en az o dua kadar Fatiha suresinden okuması gerekir. Aksi takdirde o rekata yetişmemiş sayılır.

c) Bir kimse -sonradan değil de- baştan itibaren imama uyarsa, bu takdirde Fatiha suresini okuması şarttır. İmam acele edip rükuya vardığında bile, bir şafii Fatiha suresini biraz acele ile okusun, imam secdeye varmadan önce yetişsin.

d) Bir şafii “Euzu”duasını  okuduğu takdirde Fatiha suresini tamamen okuyamayacağını bilirse, onu terk eder, ondan sonraki rekatte okur. (Nevevi, el-Macmu, 3/325)

e) Fatiha suresini okumayı unutan kimse, selam verdikten hemen sonra hatırlarsa, kalkıp bir rekat daha kılar ve sehiv secdesi yapar. Eğer epey bir fasıla/aralık olduktan sonra hatırlarsa namazı yeninde kılar. Ancak, İmam Nevevi’nin de desteklediği diğer bir görüşe göre, bu durumda da namazı sahihtir bir daha kılmasına gerek yoktur. (bk. Mecmu, 3/332).

f) Hülasa: Şafii bir kimse, imamın arakasında namaz kılarken, Fatiha’yı yetiştiremiyorsa, Fatiha suresini tamamlar ve üç rüknü geriden takip etmek suretiyle namazını kılar. Bu konuda mazur sayılır. Namazı sahihtir. (bk. Mecmu, 4/213)

Fatiha’yı biraz hızlı okuyup üç rükün geriden de olsa, imama tabi olup cemaatle namaz kılmak, tek başına kılmaktan 25,27 kat daha faziletlidir. Öyle bir mazerete sığınarak cemaat terk edilmemelidir.

İmama uyan kimse Fatiha ve zammı sureleri okur mu veya imama uyan kişi neleri okumalıdır?

Bilindiği gibi, namazdaki farz kıraatların / okuyuşların en önemlisi, Fatiha suresini okumaktır. Bu açıdan, Fatiha okumanın hükmü, hangi rekatlarda okunması gerektiği, imama uyanlar tarafından da okunması gerekip gerekmediği gibi ayrıntılara ilişkin farklı görüşler ortaya çıkmıştır. Bu farklı görüşlerin temelinde, Hz. Peygamber (asm)`den nakledilen farklı hadislere ve uygulamalara ağırlık ve önem verilmesidir.

İmama uyanların Fatiha okumasında temel alınan durumlar, Fatiha`nın namaz için gerekliliği ve namazdaki kıraat / okuyuş biçimidir. Bilindiği gibi, farz namazlar açısından, gece namazları (akşam, yatsı ve sabah namazları) açık okuyuşlu, gündüz namazları (öğle ile ikindi namazları) ise gizli / içinden okuyuşludur. Ayrıca, cuma namazı da açık okuyuşludur.

Hanefi mezhebine göre, okuyuş ister gizli / sessiz, ister açık / sesli yapılsın, her türlü namazda imamın okuması cemaat adına yeterlidir. İmama uyanın / cemaatın kıraat yapması tahrimen mekruhtur. Cemaat, sadece “Sübhaneke” duasını okur, bundan sonra susup imamın okuyuşunu dinler, imamın gizli okuduğu yerlerde ise susar. Hanefiler bu konuda,

“Kur`an`dan kolayınıza / uygun geleni okuyun ve dinleyin.” (A`raf, 7/204. Ayrıca bk. Müzzemmil, 73/20)

ayetine dayanırlar. Ayrıca,

“Kimin imamı varsa, imamın okuyuşu onun da okuyuşudur.” (İbn Ebi Şeybe, Musannef, 1/377. Ayrıca bk. İbn Mace, ikamet, 18),

“İmam, uyulmak için vardır. Öyleyse, o tekbir alınca, siz de tekbir alın. O okuyunca, siz susun.” (Buhari, salat, 18; Ebu Davud, salat, 68, 175)

hadislerine dayanırlar.

Şafii Mezhebi`ne göre, imama uyan, hem açık, hem de gizli okuyuşlu bütün namazlarda Fatiha okumak zorundadır. Fatiha suresi, bütün rekatlarda okunur. Şafiilere göre, besmele de Fatiha suresinin bir ayeti olduğu için, Fatiha okumaya besmeleyle başlamak zorunludur. İmama uyan, gizli okuyuşlu namazlarda, hem Fatiha`yı, hem de zamm-ı sureyi içinden okur. Açık okuyuşlu namazlarda ise, imam Fatiha`yı okuyunca biraz durur, bu sırada imama uyanlar yalnızca Fatiha`yı içinden okumakla yetinirler. Bu görüşün dayanağı,

“Fatiha`yı okumayanın namazı olmaz.” (Tirmizi, Mevakit, 69; Darimi, Salat, 36),

“Fatiha`sız namaz olmaz.” (Buhari, Ezan, 10/95; Ebu Davud, salat, 2/136, no: 822)

hadisleridir. Çünkü bu hadisteki ifade, genel olup, hem imamı, hem uyanı kapsar. Namazdaki okuyuş şeklinin önemi yoktur. Dolayısıyla Fatiha okumayanın namazı sahih olmaz.

Rükudan Kalkınca Okunan Duaya Gelince:

Bu dualara tesmi ve tahmid denilir. Tesmi’:“Samiallahu limen hamideh”, demektir.

Tahmid:“Rabbena leke’lhamd”  (Yani, Ey Rabbimiz! Bizim duamızı kabul et, bize hidayet verdiğin için sana hamd olsun.) demektir.

Tek başına kılanlar her iki duayı da beraber okur.

İmama uyan kişiye gelince: Hanbelîler ile Hanefilerde itimat edilen görüşe göre sadece “Rabbena leke’l-hamd”, yahut “Rabbena ve leke’l-hamd”, yahut “Allahumme rabbenâ ve lekelhamd” denir. Birinci ifade Şâfilere göre daha iyidir; çünkü bu hususta sünnet gelmiştir.

Hanefilere göre en faziletlisi “Allahumme rabbenâ ve lekelhamd.” dir. Sonra, “Rabbena ve leke’l-hamd” sözüdür. Sonra “Rabbena leke’l-hamd”dir. Hanbelîler ile Malikîlere göre ise en faziletlisi “Rabbena ve leke’l-hamd” sözüdür.

Hülasa cumhura göre imama uyan kişi tahmid getirmekle yetinir.